Μπορεί η φράση «γνώθι σαυτόν» να είναι οικεία σε όλους μας, όμως πόσο καλά γνωρίζουμε στην πραγματικότητα τον εαυτό μας και ποιοι παράγοντες επηρεάζουν το ταξίδι προς την γνώση του εαυτού;
Στο ερώτημα «ποιοι είμαστε», οι απαντήσεις που θα δοθούν καθορίζουν τα σχήματα του εαυτού μας, δηλαδή τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν το παζλ της έννοιας του εαυτού και τα οποία εξυπηρετούν στο να μπορούμε να οργανώσουμε καλύτερα τον κόσμο μας μέσα από τις εκατομμύρια πληροφορίες οι οποίες μας βομβαρδίζουν καθημερινά.
Ποια είναι τα πέντε πρώτα χαρακτηριστικά που σου έρχονται στο μυαλό όταν ερωτηθείς ποιός είσαι; Αν βλέπεις τον εαυτό σου ως έξυπνο, αθλητικό, εσωστρεφή, αγχώδη και νευρικό, πληροφορίες που σχετίζονται με τα πιο πάνω σχήματα θα μπορούν να τύχουν ευκολότερης γνωστικής επεξεργασίας. Για παράδειγμα έχουμε την τάση να θυμόμαστε ευκολότερα πληροφορίες που αφορούν τα σχήματα αυτά και κατ’ επέκταση τα στοιχεία εκείνα που κινούνται γύρω από τον κεντρικό ήρωα της ζωής μας, δηλαδή εμάς.
Ακόμα, αν και θα μπορούσε από κάποιους να χαρακτηριστεί ως εγωκεντρικό, είναι γεγονός ότι συχνά υπερεκτιμούμε την πιθανότητα οι πράξεις των άλλων να σχετίζονται με εμάς καθώς και τείνουμε να αναλαμβάνουμε ευθύνες που δεν μας αναλογούν, με το να πιστεύουμε ότι είμαστε περισσότερο υπεύθυνοι για ένα γεγονός, απ’ ότι ισχύει στην πραγματικότητα (Fenigstein, 1984).
Επιπρόσθετα, η έννοια του εαυτού καθορίζεται και από τους «πιθανούς εαυτούς» (possible-selves) οι οποίοι αποτελούν «εικόνες» του ιδανικού εαυτού, όπως ο επιτυχημένος εαυτός, ο δημοφιλής εαυτός, ο λεπτός εαυτός αλλά και εικόνες του εαυτού που θέλουμε οπωσδήποτε να αποφύγουμε να γίνουμε, όπως ο αποτυχημένος εαυτός, ο χοντρός εαυτός κ.α. Τα πιο πάνω, εξυπηρετούν στην κινητοποίηση μας ως προς την προώθηση και επίτευξη συγκεκριμένων στόχων και ως προς την αποφυγή άλλων.
Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί ότι η αυτοπεποίθηση πηγάζει από το πόσο θετικά αξιολογούμε ξεχωριστά τα προαναφερόμενα σχήματα, αλλά στην πραγματικότητα μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση έχουν όσοι αξιολογούν θετικά τον εαυτό τους σε γενικές γραμμές και τον αποδέχονται στο εδώ και τώρα, όπως ακριβώς είναι. Έτσι, η γενικότερη αυτό-εικόνα είναι αυτή που χρωματίζει και επηρεάζει τις αντιλήψεις, τις σκέψεις, τις μνήμες τις ικανότητες και τα χαρακτηριστικά μας και όχι το ανάποδο.
Αν και φαινομενικά η ερώτηση «ποιος είσαι» μοιάζει απλοϊκή, στην πραγματικότητα είναι πιο δύσκολο να απαντηθεί σωστά. Τουλάχιστον προσπαθούμε, με το να δηλώνουμε με σχετική ευκολία πως νοιώθουμε και γιατί συμπεριφερόμαστε με ένα συγκεκριμένο τρόπο, αλλά το πρόβλημα έγκειται στο ότι συχνά το τι πιστεύουμε ότι ξέρουμε, είναι λανθασμένο. Γιατί επιλέξαμε ένα επάγγελμα; γιατί ξεσπάσαμε με θυμό σε ένα συνάδελφο; γιατί ερωτευόμαστε ένα συγκεκριμένο άτομο; Οι ερωτήσεις αυτές πολύ πιθανόν να αναπαράξουν συγκεκριμένες απαντήσεις, που συχνά όμως δεν ανταποκρίνονται στα πραγματικά βαθύτερα κίνητρα και αίτια.
Ακόμα παρατηρείται δυσκολία και στο να προβλέψουμε την μελλοντική μας συμπεριφορά, αφού συχνά λέμε με σιγουριά ότι θα πράξουμε με ένα Α τρόπο για να καταλήξουμε να πράξουμε εντελώς διαφορετικά! Η πιο αξιόπιστη πάντως πρόβλεψη που έχουμε στη διάθεση μας, είναι το πώς έχουμε αντιμετωπίσει παρόμοιες καταστάσεις στο παρελθόν.
Η απόκτηση περισσότερης αυτογνωσίας είτε μέσα από το ταξίδι της ζωής και τις εμπειρίες και τα μαθήματα που περικλείει, είτε με την βοήθεια του ειδικού ψυχικής υγείας, είναι άκρως σημαντική, ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τον χαρακτήρα, τις ικανότητες, τα συναισθήματα και τα βαθύτερα κίνητρα των πράξεων μας και να ξεκλειδώσουμε τις δυνατότητες που κρύβουμε μέσα μας ώστε να πάρουμε το τιμόνι της ζωής στα χέρια μας.
Ας εφαρμόσουμε, λοιπόν, το ρητό του Σωκράτη γιατί «η γνώση της άγνοιας είναι η αρχή της αυτογνωσίας».
